Từ loại / Những đoạn diễn văn

(Dịch và phóng tác theo Часть речи của Iosif Brodsky)
Thơ: Hoàng Rô
Tranh: Một Danna

-2.

Sáu giờ. Tắt chuông đồng hồ báo thức.

Cái nhìn trượt trên sàn nhà tắm,

sang phòng ăn, tiến tới tủ quần áo và xức

nước hoa, xuống cầu thang rồi nằm

im trên sàn ô tô, bước lên sảnh tòa nhà,

nhẹ nhàng va đập vào tấm thảm lượt là

không tạo ra âm thanh, gõ trên

hành lang với tiếng động vang xa,

ngắm nghía những đôi tất mỏng thật dài,

xoay ngang, vào phòng họp rồi dừng lại

trên bục. Đếm lại những nếp nhăn

trên mặt giầy, như từng đoạn bài diễn văn.

-1a.

Những động từ trên bảng.

Những động từ khỏe mạnh và béo no,

được vẽ kèm với những khuôn mặt tò mò

muốn biết về tương lai rực rỡ, vinh quang.

Những động từ thắt cà-vạt,

đến văn phòng hoặc đón chào đối tác.

Chúng sử dụng các động từ khác

như thể thế giới này chỉ có động từ,

lịch sử là của động từ (gồm cả ba thời):

quá khứ, hiện tại, tương lai,

mở ra và khép lại,

tôn vinh và đóng đinh.

-1b.

Khởi thủy là lời. Bắt đầu là tên.

Những danh từ kiêu ngạo, đứng trên

nhân dân và đòi bay lên cao hơn nóc đền thờ

để hít khói nhà máy. Những danh từ cùng

nhau chia chác. Nhưng thật tiếc, chúng

bị chia rẽ thành danh từ chung

và danh từ riêng. Sự tranh giành biến

bài diễn văn thành từng phần rời rạc.

Trong khi những danh từ chung được khắc dưới tượng

đài vô danh, hoặc trên bức tường

than khóc, thì những danh từ riêng âm thầm

nằm trên những tấm bia mộ ở nghĩa trang.

-1c.

Lịch sử sẽ bị lãng quên nếu không

có những tính từ. Chúng làm ta ghi nhớ

những gì tàn khốc hoặc huy hoàng, nhắc nhở

những danh từ hãy cẩn thận

mỗi khi nói ra. Chúng tạo nên sự căm giận

và lôi kéo quần chúng nhân dân.

Chúng xây dựng những con người giấy,

gấp nếp theo hướng dẫn của động từ. Ở đây,

tiến lên hay lùi lại, con người rất khó

tìm ra chúng, như bóng ma quyền lực.

Dù có thể len lỏi trong tâm hồn mọi lúc,

dẫu sao, chúng vẫn là những kẻ ăn bám đáng thương.

0.

1.

Chẳng nơi nào khắc dấu tình yêu,

hỡi em, tất cả những điều

đó nào có quan trọng gì, dù khuôn

mặt đã lãng quên, hay những người

tình khắp chốn đến nắm chặt áo sơ mi,

anh yêu em hơn tất cả những gì

thần thánh và hơn chính bản thân tình yêu,

bởi từ em, khi giấc mơ rọi chiếu

anh thấy tiếng thì thầm nơi thung lũng xa xăm,

nơi đáy cùng trần gian,

nơi im lìm khu phố, có những chìa khóa vẽ hình

trên tuyết, còn bóng đêm oằn mình

trên chăn, anh vỗ vào gối như vỗ sóng đại dương,

vỗ tới tận cùng giới hạn, trong tối tăm

có tấm thân em nằm

trong ảo hình chiếc gương chiếu lại.

2.

Trời bắc làm kim loại co vụn, kính chẳng làm sao.

Mở thanh quản nói “cho vào” nghịu ngượng.

Cái lạnh nuôi sống và đặt vào tay tôi

cây bút để sưởi ấm những ngọn đồi.

Tôi thấy đóng băng, như mặt trời lặn

sau biển cả, không một bóng xung quanh.

Chân đang bước đi, hay trái đất này

đang quay dưới gót giày băng giá của tôi?

Cuống họng tôi, nơi trú ngụ tiếng cười,

câu từ, và nước chè tươi,

hay tất cả âm thanh vang lên của tuyết

đang đen đi, cất tiếng “chào tạm biệt.”

3.

Tôi thấy ngọn gió này, bay mơn man trên vườn,

cỏ quằn quại, như dưới chân bầy thú tata.

Tôi thấy chiếc lá này, trên bùn đường,

như công tước nhuốm đỏ.

Loang lổ phun ra

từ phía sườn nhà xa lạ,

những mũi tên, trên viền mái.

Mùa thu mê mải, rơi mình trong ô kính.

Dán mắt lên trần,

không thể nói những số đếm bước chân

cho bạn, chỉ mập mờ trong khoang miệng

một cái tên Kô-zắc, như mật khẩu vào vùng đất Orda.

4.

Đây, bảng nhận xét. Góc phòng ấm áp.

Cái nhìn giữ lại dấu vết đồ vật.

Nước chỉ là thủy tinh.

Con người thì đáng sợ, hơn cả bộ xương mình.

Chiều đông với rượu, chẳng nơi đâu.

Mái hiên nặng trĩu liễu trên đầu.

Lấy khuỷu tay đỡ thân hình ngẫm nghĩ

như băng tích thoát khỏi kỷ băng hà.

Qua ngàn năm bởi động vật thân mềm

nhả bức màn từ tua vòi nhơ nhớp,

thì thầm nói “chúc ngủ ngon” trong miệng ngợp

ngụa không biết với ai.

5.

Bởi gót giày để lại dấu vết nên mùa đông.

Những thanh gỗ run rẩy trên sàn hiên,

qua cửa mới biết ngôi nhà hiện

hữu. Biết nói gì cho chiều muộn về tương lai

nếu đêm nằm hơi ấm của em nhớ lại — lọt qua — khi

em thức dậy trong tấm thân thoát khỏi tâm hồn,

đến dựa vào tường, nơi bóng chiếc ghế không trốn

chạy nổi ngọn nến, và bầu trời

dưới tấm khăn trải bàn bị rơi

vào khu rừng hoang vắng, trên ngọn tháp ủ chua

những mảnh vụn cánh quạ, làm bầu trời

không thể trắng với gai tuyết chơi vơi.

6.

Bức tượng gỗ Laocoon trút bỏ ngọn núi trên

vai mình vào thời gian, gồng gánh đám mây đen.

Ngọn cuồng phong thổi từ mũi đất. Giọng nói cố níu những câu từ

gào thét kinh hoàng nơi giới hạn suy tư.

Mưa quật ngã, sợi dây thừng xoắn quất vào

lưng những ngọn đồi, vào bả vai như lúc tắm hơi.

Địa Trung Hải cựa quậy sau hàng cột gầm gừ

như lưỡi ngâm muối bọt sau hàm răng sứt mẻ.

Trái tim hoang dại vẫn đập cho hai. Mỗi thợ săn

đều biết nơi đâu có chim trĩ — nơi vũng nước có tảng đá nằm.

Sau hôm nay là ngày mai đứng bất động,

như vị ngữ đứng sau chủ từ.

7.

Tôi sinh ra từ đầm lầy Baltic,

và lớn lên trên những con sóng bạc đầu.

Mùi bùn, tiếng sóng đọng thành câu,

tạo vần thơ, xoắn mái tóc trên đầu ẩm ướt,

rung giọng nói nhàn nhạt. Tiếng nước

sôi, tiếng bồn rửa, tiếng vải lanh

trong gió, tiếng hải âu trên biển xanh

rõ hơn tiếng sóng ầm ì. Khoảng mênh mông

giữ không loạn, nhịp trái tim.

Chỉ âm thanh mới lo tìm tiếng dội, còn cái nhìn

chẳng cần sự dội lại bản thân.

8.

Những gì gắn với ngôi sao, mãi mãi.

Nếu có, dẫu một ngôi, sẽ sáng liền ngôi khác.

Chỉ từ nơi đây mới có thể nhìn thấy,

buổi tối, sau tám giờ, nhấp nháy.

Bầu trời dễ nhìn hơn, nếu thiếu chúng.

Sẽ hiểu biết hơn về vũ trụ, nếu nháy cùng

với chúng. Miễn không cần rời khỏi ghế,

nơi thềm hiên trụi trần, không hình thể.

Như nhà du hành nói, khi nửa mặt người

khuất trong bóng tối, sẽ không còn

sự sống bất cứ nơi đâu, và chúng ta

chẳng trầm ngâm vào một ngôi sao nào cả.

9.

Thị trấn, nơi cái chết lổm ngổm trên bản đồ

lớp học, mặt đường ánh lên như vảy cá chép,

trên cây dẻ trăm năm lủng lẳng giọt nến rơi,

sư tử sắt trầm ngâm nhớ tiếng gầm dữ dội.

Qua màn cửa đã phôi phai vì giặt,

phôi màu cẩm chướng, phai tháp nhà thờ.

Tiếng tàu điện thoang thoảng chốn xa mơ,

nhưng chẳng ai xuống bến sân vận động.

Kết thúc chiến tranh — trên thành ghế tựa mỏng

chiếc áo khoác của một người tóc vàng,

những cánh đạn bay, màu bàng

bạc, cướp sự sống xuống phương nam vào tháng bảy.  

10.

Bờ đại dương, nơi ánh đèn xa ngái,

quanh cánh đồng chắn bởi những lùm cây.

Dáng chiều tà mang hình thần Shiva, kéo dài tay

mong chạm tới những gì vô giá thiêng liêng.

Rơi xuống cỏ, cú vọ rình bắt chuột, tiếng

vì kèo bất giác tạo vu vơ.

Ở nhà gỗ có được giấc ngủ yên

bởi chỉ mơ thấy những điều đã trải nghiệm.

Mùi cá tươi, ghế dựa nghiêng

vào tường, vải xô bập bùng trong gió

ngay ô cửa, ánh trăng chập chờn chiếu rọi

thủy triều, chảy xuống như tấm chăn.

11.

Em đã quên ngôi làng, khuất trong trùng điệp đầm sình

trên bản đồ mất dấu, nơi bù nhìn

chẳng thèm canh giữ vườn cây,

và những con đường lát gỗ trên mặt đất bầy nhầy.

Dì Nastia đã qua đời, và cả Pesterev cũng vậy,

nếu không ông đã say rượu dưới hầm,

hoặc sửa tấm ván đầu giường chúng ta,

đóng một cánh cửa, hay cổng ra

vào. Mùa đông họ chẻ củi, ngồi trên củ cải,

một ngôi sao lấp lánh trên bầu trời khói sương

Không ở rèm hoa phòng cô dâu

mà bụi phủ đầy nơi trống vắng,

nơi chúng mình đã yêu nhau.

12.

Thơ tôi, câm lặng tôi,

những nỗi đau gắn chặt trong lòng,

kéo đi đâu những tai ách cùm gông

báo cho ai đường dài cuộc sống?

Giống như nửa đêm mảnh vụn mùn cưa

của mặt trăng lập lòe sau rèm cửa,

phủi những tàn tro thuốc điên khùng

từ răng vàng vỡ vụn.

Giống như bản tốc ký, đậm đặc mật đường,

ở đó không thể loãng, không có ai trong cẳng chân

hay khuỷu tay, dẫu cho một lần

nữa bẻ vụn những mảnh hồn thơ tôi?

13.

Buổi sáng xanh thẫm trong khung sương băng đóng

gợi nhớ phố xưa với ngọn đèn cháy bỏng,

con đường tê tái, ngã tư, vài đống tuyết.

Chen lấn ở phòng thay quần áo, nơi cuối cùng Đông Âu,

nơi tiếng “ăn thịt người” phát ra từ cái bao gầy trên ghế,

bốc mùi hôi nách nồng nặc trong buổi tập thể

dục, đến trước tấm bảng đen, từ bụi băng trên da,

nhuốm đen. Và phía sau cũng vậy.

Sương muối bàng bạc, biến chuông lắc thành trong

suốt pha lê. Về việc những đường song song,

tất cả đều đúng đắn, và  khi phân chia những mảnh xương

không thợ săn nào đứng dậy. Không khi nào muốn.

14.

Với cái nhìn của khoảng không, nơi tận cùng

trái đất ở khắp mọi nơi. Cắt chéo những vùng

mây — lục tìm dấu vết —

với cảm nhận của gót giầy.

Đôi mắt liếc xung quanh,

búa liềm và cánh đồng hiu quạnh,

cộng từ những thành phần nhỏ bé, khi thay đổi

vị trí mặt trăng, đã biến dạng mất rồi.

Và nụ cười phẳng lặng, chính xác là bóng con quạ

theo bờ rào lỗ chỗ, bụi cây tầm xuân

xốp mịn, tiếng kêu cây kim ngân

từ khoang miệng không thả lỏng.

15.

Những cánh rừng sương muối hói trụi lá,

bầu trời xám như tôn lợp mái nhà.

Ra khoảng sân, ngày lẻ tháng Mười,

bạn làm tròn số tới mức “ôi chao.”

Bạn không phải là chim để bay khỏi đây,

bởi cũng như sự tìm kiếm dịu dàng vậy,

bạn đã tới tận cùng thế gian, làm gì còn

trang nào để lật tới tập thiên nhiên.

Hãy ngủ đông với tấm bìa đen bọc mịn

màng, cái rét lọt vào, từ nơi đó — bằng cái nhìn,

ngòi bút chẻ các từ thành chữ,

như củi chất chồng lên nhau.

16.

Cánh cửa nhà luôn mở cho sự ra đi,

chiều dài màu nâu con đường, khắp nơi đây,

làm dịu cái nhìn của bạn nơi cổng vào, hàng cây

gầy guộc trần truồng, những vệt vũng nước, đi bộ.

Trong đầu trống rỗng, gió nhẹ làm cây cối nhấp nhô,

và con phố nơi xa bị hẹp lại thành chữ “V”,

như khuôn mặt trên cằm đầy ngấn, tiếng chó sủa

bay từ lỗ cửa, như giấy nhàu.

Con phố. Vài ngôi nhà xinh

đẹp hơn nhà khác: nhiều đồ hơn trong ô kính,

và mặc dù quả thật nếu bạn bị điên

thì kiểu gì cũng không ở trong nhà được.

17.

Và thế là sưởi ấm. Trong khoảng giữa của kí ức,

trước đồng lúa êm đềm, mấp mô túm rạ.

Chắc rằng, ở phía nam cánh đồng đã

gieo hết hạt, nếu như muốn biết đâu là phương bắc.

Mặt đất dưới chân quạ, quả thực nóng,

tấm ván mỏng bốc mùi nhựa tươi. Và nhíu mắt

lại thật chặt từ tia nắng mù lòa,

sẽ bất ngờ nhìn thấy bàn cờ phủ tinh bột,

chạy lăng xăng dọc hành lang, những chậu

tráng men, người đội mũ, cau mày xuống,

và anh bạn, bốc cháy, cởi quần áo ra không ngượng,

nhưng thân thể yếu mềm trong vũng máu.

18.

Nếu một bài ca vang lên thì chiều gió thay đổi,

từ tây sang đông, khi cành cây đóng băng

lại đu đưa sang trái, một cách chống đối,

và tiếng ho của bạn bay trên bình nguyên tới cánh rừng Dakota.

Giữa trưa có thể vác khẩu súng và bắn vào cánh đồng, nơi xa lạ

nào đó, có thể là vào chú thỏ, và viên đạn khoét to

hơn vết nứt giữa ngòi bút, tạo ra những dòng thơ

vụng về này và để lại dấu vết.

Thỉnh thoảng đầu và tay hợp lại làm một, không

phải để trào thêm những câu thơ mơ mộng

mà là úp tai nghe tiếng líu ríu của riêng mình,

như một mảnh của tên đầu người mình ngựa.

19.

Từ “tương lai” trong tiếng Nga

một con chuột hôi hám chạy ra

gặm những miếng kí ức ngon béo bở,

gặm quá khứ, gặm hồn thơ lỗ chỗ.

Tháng năm qua, có ai hay cái gì đó

nằm trong góc cửa màn che,

và trong đầu không thể thấy âm “đô” siêu thoát,

chỉ là tiếng sột soạt. Cuộc sống

như tặng phẩm cho không,

nhe răng mỗi lần gặp gỡ. Cái còn lại

của mỗi người là những mảnh lời.

Tất cả các cuộc đời. Từng phần văn bản.

20.

Không vì thế mà tôi điên, nhưng mùa hè quá mệt mỏi.

Bạn lục vào ngăn tủ lấy chiếc áo, ngày qua mất rồi.

Mong sao mùa đông đến, phủ kín tất cả

thành phố này, người dân, và trước hết là

cây cối. Bạn ngủ để nguyên quần áo hay

đọc một cuốn cách bất kì, trong khi phần còn lại

của năm, như con chó bỏ người chủ mù lòa

để qua đường nơi có vạch. Tự do

là khi bạn quên tên của bạo chúa,

còn nước bọt ngọt như kẹo Ba Tư,

và dù não bạn, xoắn như sừng cừu,

không giọt lệ nào rớt xuống từ đôi mắt màu xanh.

21.

Mùa đông đến. Mặt đất chui vào hang

tuyết nằm ngủ, như tình yêu cũng cần

có cái lạnh bao phủ. Mặt sông Neva đóng băng

làm cho khoảng trống co lại, nấp trong đất bằng.

Chỉ có những ngọn tháp nhà thờ ngạo nghễ,

phơi thánh giá giữa bầu trời bụi trắng,

nhưng tiếng chuông lạc đi trong gió chiều.

Có lẽ âm thanh cần ủ ấm, còn đức tin chẳng

cần sự chở che. Tôi đi dọc con đường,

thấy hình người cưỡi ngựa giữa quảng trường,

giấu trong chiếc áo choàng trắng một thứ gì đó,

có lẽ là quyển sách lịch sử nước Nga.

22.

Bài thơ tôi là một cơn bão tuyết,

những vần âm táp lạnh rát lời câm,

tiếng gió sôi qua nguyên âm cháy bỏng,

rụng phụ âm thác tuyết đổ đáy lòng.

Cuộc sống tôi là một bông tuyết xoáy,

bóng vô thường mải miết tháng đọng tan,

cõi hư không giới cảnh tràn xốp trắng,

hẩy bông sa tan trên ngực vĩnh hằng.

Tình yêu tôi là một cơn lốc trắng,

tim bập bùng sưởi ấm máu tháng năm,

dội trong lòng là sóng dâng biển đỏ,

bọt trắng tung hồn như bão tuyết ngoài kia.

23.

Chớp qua đi những kiếp sinh tồn,

bàng hoàng tỉnh giấc tháng năm trôi,

nồi cháo sôi những phù hoa ảo ảnh,

Một đời người, mấy khắc phong ba.

Đã in chân trên những miền đất lạ,

quay trở về với đất lạ năm xưa,

cuộc tiêu diêu vui cười quán khách,

đêm trọ trần đời vẽ một nét suy tư.

Nét chữ dài xuyên qua từng thế kỷ,

không rõ nghĩa, từ loại cũng không.

Những kiếp đời ẩn trong giấc mộng,

còn nhớ chăng những kí ức mảnh lời?

24(19).

Từ “tương lai” trong tiếng Nga

một con chuột hôi hám chạy ra

gặm những miếng kí ức ngon béo bở,

gặm quá khứ, gặm hồn thơ lỗ chỗ.

Từng ấy năm, có ai hay cái gì đó

chập chờn bên ô cửa nhỏ,

quanh quẩn trong đầu với âm “tới”, giống

như sắp chạm vào rèm cửa. Cuộc sống

như quà tặng, dù cho hàm mở

răng trần mỗi lần gặp gỡ.

Trong mỗi chúng ta chỉ còn lại

từ loại. Tất cả là từ loại.