Thẩm Tông Khiên viết: “Bản chất cơ bản của vũ trụ có thể được mô tả đầy đủ bằng hai chữ “mở”
và “đóng”. Từ chuyển động của các lực lượng trong vũ trụ đến các chuyển động
của thở, không có gì không phải là chuyện mở ra đóng vào. Quan điểm này giúp ta
hiểu được bố cục trong hội họa… Phần nào cũng phải bắt đầu ở đâu đó và kết thúc
ở đâu đó. Tất cả những điều này phải rõ ràng rành mạch trong tranh. Bỏ sót điểm
quan trọng của việc kiểm soát có hiệu quả cái chuyện đóng mở ấy sé dẫn đến hậu
quả của bức tranh chỉ là một đống hỗn độn các điểm sáng tối, như một đống củi
vậy. Không thể có bố cục nữa. Không còn nghệ thuật nữa”. Thực ra quan điểm
đóng mở trong bố cục tranh chính là triết lí Âm Dương quen thuộc trong tư tưởng
Á Đông. Đóng và mở luôn đi cặp với nhau, không thể tách rời trong bố cục tranh,
cũng như âm và dương vậy. Có mở là phải có đóng và ngược lại, có đóng là phải
có mở. Trong hội họa Trung Hoa ,
mở tức là mở nét cho cái dòng khí trong tranh, đóng tức là đóng nét để dòng khí
chuyển động hài hòa và thống nhất. Cụ thể dưới đây chúng ta phân tích một số
bức tranh cổ điển cũng như hiện đại, để thấy rằng đóng-mở là một nguyên lý rất
quan trọng trong bố cục tranh.
Bức “Thông reo
bên khe núi” của Đường Dần
Đá, nước và thông ở phía dưới bắt đầu mở bố cục cho
tranh, rồi nó phát triển lên thành đỉnh núi sừng sững phía sau. Nếu chỉ dừng
lại ở đây thì bức tranh sẽ trở nên ngồn ngộn và bức bối, vì vậy mà Đường Dần
phải tạo ra các nét mờ ảo của đỉnh núi ở phía xa để đóng bố cục lại. Vì vậy bức
tranh trở nên hài hòa, sống động và có chiều sâu hơn.
Bức “Chân dung
Lí Bạch” của Lương Kh ải
Phần mặt được bắt đầu mở từ đỉnh trán và đóng ở râu
cằm. Nhưng để tạo ra cả một cái
đầu người thì vẫn chứ đủ, phần mặt chỉ là mở cho vết chấm mạnh của phần tóc.
Rồi từ phần đầu này, các nét thân hình bắt đầu hình thành, phát triển rồi nó
phải có một cái gì đó đóng lại, và họa sĩ đã chọn cái giầy ở phía dưới. Trong
phần thân có hai vận động đóng mở, một vận động từ cổ chạy ra đằng trước rồi
đóng ở vạt áo phía dưới đằng sau, một vận động khác bắt đầu mạnh từ gáy chạy
sau lưng rôi đóng một cách mập mờ ở phía dưới vạt áo.
Bức “Tôm”
của Tề Bạch Thạch
Con tôm ở dưới cùng bắt đầu mở ra khí cho bức họa, nó ngẩng đầu lên. Ba
con ở giữa là các biến hóa của dòng khí đó, đến con thứ năm cúi đầu xuống thì
dòng khí kết thúc. Năm con tôm tuy có tư thế khác nhau mà thống nhất như thể là
chuyển động của một con tôm vậy. Mỗi nét vẽ càng tôm đều chứa cái cấu trúc đóng
mở trong đó, mở ra từ đầu tôm và đóng lại ở cái càng hai ngón. Trong thân hình
con tôm thì mở ở đầu tôm, đóng ở đưôi tôm. Thật sống động, thống nhất và hài
hòa!
Bức “Sinh nhật” của Chagal
Những mảng màu đen thể hiện hình người bắt đầu mở ra trên nền trắng để
rồi phải có hình tròn đen chếch phía dưới và hình chữ nhật đen ở mép trên bên
phải để đóng màu đen lại. Hình tròn và hình chữ nhật đó được mở ra về hình thể
nên cần phải đóng lại, vì thế mà phải có hình tròn và hình chữ nhật màu khác
được tạo ra để cân bằng cấu trúc hình thể. Nhưng các hình thể này xuất hiện
trong nhiều màu sắc khác nhau nên cần phải có một mảng màu đỏ lớn ở dưới sàn
nhà để ngăn chặn (để đóng) sự “lạm phát” màu đang lan tràn.
Bức “Âm nhạc” của Matisse
Bức tranh này có cấu trúc đóng-mở như bức “Tôm” của Tề
Bạch Thạch. Matisse bắt đầu mở bố
cục bằng hình người đứng kéo violin. Hình thể đó được phát triển chéo lên trong
ba hình người ngồi tiếp theo, phát triển rồi lại phải có một hình thể để đóng ở
phía dưới. Có lẽ đây là một bản nhạc viết theo nhịp 4/4. Còn nếu xét theo tư
thế thì bốn tư thế ngồi đóng cho tư thế đứng, nên có lẽ trong đoạn nhạc này,
phách sau bị đảo (vì người ngồi phía dưới, thể hiện nốt bắt đầu phách sau, không
được nhấn).
Bức “Cô gái với chiếc quạt”
của Picasso
Chiếc quạt bắt đầu mở bố cục bằng một hình tam giác màu xám, và Picasso
phải đóng nó bằng các mảng trắng và đen ở phía sau. Một tập hợp các hình tam
giác mạnh mẽ này sẽ trỏ nên thái quá khó chịu nếu không có hình cung tròn của
ngực phải cô gái đóng lại. Đến lượt nó, cung tròn sẽ trở nên cô đơn nếu không
có cung tròn của đầu đóng lại để làm bè bạn với nó. Rồi sợ tập hợp cung tròn
đầy nhục dục này sẽ mở bung ra, sẽ lấn át cái ý chí của các hình tam giác mà
Picasso phải gắn ngay cái mũi hình tam giác lên khuôn mặt và chỉ cho phép một
bên ngực lồi ra thôi. Ôi thôi, khuôn mặt trở lên bí xì vì bản năng bị kìm chế.
Khi mảnh áo che bên ngực trái cô gái được mở ra để ngăn chặn tập hợp cung tròn
thì nó cần phải đóng lại, và thế là cái vai phải nhô lên. Đến lượt cái vai trái
này phải đóng, và Picasso giải quyết bằng một hình tứ giác phía sau với chút
mảng đen bên vai phải… Một cơ thể lệch lạc như vậy mà khi nhìn tổng quan vẫn
thây hài hòa, đó chẳng phải là vai trò của cấu trúc đóng-mở tạo ra hay sao?
Bức “Vết đỏ” của Kandinsky
Vết đỏ đậm trong mảng parabol bắt đầu mở bố cục tranh,
và Kandinsky phải đóng nó bằng một đường parabol đỏ nhạt mong manh đối diện. Nhưng cái đường này cũng không đủ sức cản nổi
sức mạng phi thường của vết đỏ, đã thế bản thân nó lại mở thêm ra một cấu trúc
đưởng, nên họa sĩ phải
tạo ra cả một tập hợp đông đúc và nhộn nhạo các dải parabol và đường cung tròn
để chế ngự vết đỏ. Đé khi tập hợp các đường bùng nổ thì Kandinsky sợ hãi cho số
phận vệt đỏ, ông bèn tạo ra các hình tròn để dàn xép cho hai bên. Nhưng vì mải
theo đuổi dàn xếp để mong yên ổn mà cấu trúc bị loạn xạ, họa sĩ ngao ngán bèn
tạo một mảng đen bên ngoài để đóng cái tự do phá phách lại.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét