Huệ và Họa (4) - Giải trung tâm

Giải trung tâm một quá trình phá bỏ xu hướng một chiều nào đó của tâm thức. Nói nôm na theo kiểu Thiền là phá chấp. Nói theo triết học deconstruction thì nó là sự chống lại logocentrism.

Sáng và tối là hai thành tố tương đương của trục khái niệm sáng- tối, nhưng chúng ta thường chỉ gắn suy nghĩ của chúng ta vào một thứ lấy làm trung tâm như “đo độ sáng” mà không có “đo độ tối”. Chúng ta nói về “cuộc sống” mà không nói về “cuộc chết” cho sự tồn tại của chúng ta. Chúng ta nhìn thấy “nét mực trên giấy” chứ không nhìn thấy “giấy dưới nét mực”. Những quan niệm một chiều đó của chúng ta cần phải phá vỡ và đó là quá trình giải trung tâm.

Phần lớn những hệ thống kiến thức mà loài người xây dựng từ trước tới nay đều có những yếu tố quy ước khởi nguồn như các tiên đề, định nghĩa trong khoa học; các luật lệ, hiến pháp, tập tục trong xã hội. Sau đó, các hệ thống phát triển quanh những yếu tố chủ đạo như vua chúa, nhà nước, giám đốc. Hội họa cũng không nằm ngoài “lịch sử của những trung tâm” với những quy tắc phối màu, những cách dụng mực, những tác phẩm kinh điển, những tư tưởng mỹ học của tiền nhân. Lịch sử nghệ thuật đã ghi nhận những sự giải trung tâm, ví dụ như những bản nhạc nghịch ngợm của John Cage, cách phối màu kỳ lạ của Van Gogh, tư tưởng cách tân hội họa của Thạch Đào,... Nhưng rồi thời gian trôi qua, những tác phẩm trở thành biểu tượng, quy ước cho những giá trị của thời đại đó, chúng trở thành trung tâm. Để rồi một cuộc giải trung tâm mới sẽ diễn ra. Không ai khác, chính mỗi người chúng ta đang tham gia quá trình giải trung tâm với những tác phẩm của mình.

Mỗi chúng ta đang hành động theo mục đích của mình như muốn sống và vẽ tranh, muốn giải trung tâm và sáng tạo. Mục đích có vai trò rất quan trọng để ta dồn năng lượng nhằm hiện thực hóa điều chúng ta mong ước. Nhưng điều quan trọng hơn là ta không để mục đích điều khiển ta, để tâm của ta không còn vướng bận với những khái niệm mà tự ta đặt ra. Ta giải trung tâm chính bản thân mình.

Bầy chim cánh cụt - Một Danna