Huệ và Họa (3) - Đốn chuyển

Đốn chuyển là một trạng thái xuất thần trong quá trình sáng tác nghệ thuật. Nó diễn ra rất nhanh, như thể trạng thái đốn ngộ của các thiền sư. Khi ta vẽ với một khởi đầu có suy tính về bố cục và hình thể, có sự trau chuốt về kỹ thuật thể hiện, bất ngờ một cơ duyên nào đó chợt xuất hiện và bức tranh ngay lập tức chuyển hóa sang một trạng thái hoàn toàn mới, khác hẳn với những suy tính ban đầu của ta về ý tưởng, bố cục, hình thể. Lúc đó ta không thể suy nghĩ về bức tranh được nữa, ta trải nghiệm một hiện tượng khác lạ của tinh thần, chưa bao giờ từng gặp. Mục đích và ý chí ban đầu của ta về tác phẩm bị phá tan. Ý không còn là ý. Tranh không còn là tranh. Và khi nét bút dừng thì tranh lại là tranh.

Không chỉ trong khi sáng tác nghệ thuật, trong cuộc đời người nghệ sĩ cũng có thời khắc đốn chuyển. Khi đó nghệ sĩ ngộ ra rằng không có một pháp nào cho nghệ thuật, không có một quy tắc kỹ thuật hay trường phái nào cho hội họa. Thời khắc đốn chuyển đó có ý nghĩa lớn lao trong cuộc đời người nghệ sĩ; từ khi đó trở đi nhãn quan của anh ta không còn bị bó buộc nữa.

Họa sĩ chưa ưng ý với những bức tranh của mình, chưa hài lòng với những trường phái đương thời, anh ta muốn thoát khỏi vòng kiềm tỏa của chính tâm mình và những quy cách của xã hội. Anh ta trăn trở ngày đêm, suy nghĩ và vẽ, suy nghĩ và vẽ... Rồi một ngày kia, với một cơ duyên nào đó xảy ra, anh ta bừng nổ, thông suốt hết những khúc mắc trước đây với một cảm quan phi ngôn ngữ. Anh ta cảm nhận thấy một sự thay đổi to lớn đang xảy ra trong mình mà không thể nào giải thích nổi. Anh ta lao vào vẽ với một tinh thần sảng khoái, bao la, không gì vướng mắc; và nét mực trên giấy cứ bay nhảy tự do không thể ngăn cản được.

Thời khắc đốn chuyển đã phá vỡ cái chấp hay là những quan niệm theo một chiều hướng nào đấy,  vốn được quy ước theo một trung tâm khái niệm ngôn ngữ. Nói cách khác, đốn chuyển là biểu hiện cụ thể của quá trình Giải trung tâm trong sáng tác nghệ thuật.

Tôm - Một Danna